pluskiewicz.blogspot.com

Kwestie związane z nowymi wydziałami lekarskimi od wielu lat wzbudzają ogromne emocje. Nic dziwnego, od "zawsze" medycyna była kierunkiem cieszącym się największą uwagą. Posiadanie przez uniwersytet wydziału lekarskiego niezwykle zwiększało jego pozycję i prestiż. Można śmiało postawić tezę, że tak wysoka pozycja wydziałów lekarskich wiązała się z faktem iż zdrowie postrzegano za dobro najwyższe. To oczywista mądrość minionych pokoleń. Czy dziś jest tak samo i cenimy zdrowie jako najwyższą wartość? Tak nie jest, przynajmniej w Polsce. Skąd taka opinia? To wprost wynika z modelu szkolenia przyszłych lekarzy. Od ponad 10 lat postawiono na rozwój ilościowy, skoro brakuje lekarzy to należy zwiększać liczbę studentów. Początkowo nowe wydziały powstawały w uniwersytetach w Olsztynie, Opolu, Rzeszowie, Kielcach i Zielonej Górze. W tym czasie nie spotykało się to z aprobatą w dotąd działających uczelniach, po prostu nie bardzo mogliśmy sobie wyobrazić by dało się stworzyć z niczego solidny wydział lekarski. Nie chodziło nawet o bazę materialną, to można stworzyć ale skąd wziąć doświadczoną kadrę?! Ale dziś z perspektywy dalszych wydarzeń te wydziały jawią się w zupełnie innym świetle. W ostatnich latach nowe wydziały powstają jak przysłowiowe grzyby po deszczu. Są tworzone na bazie szkół zawodowych w ośrodkach, które nikt przy zdrowych zmysłach nie określi mianem uniwersyteckich. Co więcej, powstają także szkoły całkiem prywatne, komercja zabija etos uniwersytetu na całego. I cóż widzimy, "produkcja" lekarzy idzie pełną parą, jak taśma produkcyjna z czasów komuny a lekarzy jak brakowało tak brakuje. Ciągle słyszymy o likwidacji kolejnych oddziałów szpitalnych, o brakach specjalistów w zasadzie w każdej dziedzinie. Nie trzeba być zbytnio bystrym by dostrzec kompletną porażkę koncepcji ekstensywnej "produkcji" lekarzy. Ale to nie wszystko, to także oszukiwanie młodych ludzi mamiąc ich wizją uzyskania solidnego wykształcenia co nie jest w mojej ocenie możliwe. Gdzie się gubią nowi lekarze nie wiem ale z pewnością są i będą coraz bardziej obecni w polskim systemie opieki zdrowotnej. Co to oznacza dla jakości opieki zdrowotnej chyba nie wymaga dalszych wyjaśnień...I na koniec tych pesymistycznych uwag aspekt prawny zasygnalizowany w tytule tekstu. Uczelnie w Polsce działają na podstawie warunków opisanych przepisami prawa. Koniecznym warunkiem jest uzyskanie aprobaty Państwowej Komisji Akredytacyjnej a szereg wydziałów jej nie posiada. Minister Nauki zapowiadał niedawno, że nie będzie tolerował takiego stanu rzeczy ale na zapowiedziach się skończyło...Polska prawem bezprawia, nie panowania prawa...

Uczelnie medyczne to wyjątkowy rodzaj szkół wyższych z wielu powodów. Przede wszystkim należy pamiętać, że zdrowie jest najwyższym dobrem człowieka i bez niego wszystko schodzi na dalszy plan. Kształcenie na poziomie uniwersyteckim wymaga spełnienia wielu wyśrubowanych warunków: posiadania doświadczonej kadry dydaktycznej, budynków przystosowanych do realizacji zajęć ze studentami i wyposażenia w narzędzia niezbędne w procesie nauczania.

Uczelnie medyczne muszą dodatkowo dysponować szpitalami klinicznymi; po początkowych latach zdobywania podstaw do uprawiania zawodu poczynając od anatomii a kończąc na mikrobiologii i farmakologii już od 3 roku rozpoczyna się prawdziwa nauka zawodu z udziałem pacjentów. Medycyna to 6 lat mozolnego zdobywania arkanów przyszłej pracy z pacjentami.

Ten tekst powstał z powodu ostatnich wiadomości zamieszczonych na stronie internetowej naszej uczelni dotyczących planowanej budowy nowego szpitala klinicznego. Ma on powstać we współpracy z władzami Gliwic. W tym dużym mieście naszego regionu po wojnie nie powstały żadne łóżka szpitalne nie licząc Instytutu Onkologii oraz szpitala położniczo-ginekologicznego, który na fali Sierpnia 80 utworzono w budynku pierwotnie mającego stanowić siedzibę PZPR-u. Stąd od dekad mówiło się o potrzebie budowy zupełnie nowego szpitala, który miał powstać w okolicy hali widowiskowej „Arena”. I pewnie ten projekt zostałby zrealizowany w pierwotnym kształcie ale zmiana na stanowisku prezydenta Gliwic spowodowała całkowitą zmianę koncepcji. Zamiast szpitala miejskiego ma w tym miejscu powstać szpital uniwersytecki. Jak rozumiem ma on pełnić dwie funkcje: szpitala miejskiego dla mieszkańców miasta i okolic oraz być miejscem realizacji misji nauki i nauczania studentów.

Dlaczego tak nagła zmiana koncepcji? Tego nie wiem, ale można zakładać, że pomysłodawcom przyświecały cele spełnienia jednocześnie dwóch zadań: zapewnienia opieki szpitalnej dla mieszkańców Gliwic oraz stworzenia centrum dydaktyczno-naukowego dla naszej uczelni co dla Gliwic byłoby nobilitacją.

Jak nie wiadomo o co chodzi to prawie zawsze chodzi o pieniądze. Najpewniej ta koncepcja budowy szpitala uniwersyteckiego jest bardziej realna niż inne, wcześniejsze plany. Nim przejdę do nich warto wspomnieć, że w większości a może wszystkich uczelniach medycznych w kraju (nie liczę nowych wydziałów lekarskich powstałych w ostatnim czasie bo to temat na osobne rozważania) w ostatnich dwóch dekadach powstały nowoczesne szpitale a także inne obiekty dydaktyczne.

Tylko jakoś w naszej uczelni to się nie udało...Dlaczego tak się stało i w zasadzie nasza baza dydaktyczna pozostała na poziomie sprzed wielu, wielu lat?

Zapraszam do dalszej części tekstu, opisuję wcześniejsze wydarzenia.

W czasie gdy Rektorem był Profesor W. Pierzchała powstał pomysł by wydział w Zabrzu przestał kształcić lekarzy co miało wynikać z braku odpowiedniej bazy szpitalnej. W miejsce wydziału lekarskiego miał powstać wydział kształcenia podyplomowego co wywołało poczucie zagrożenia kadry wydziału. Likwidacja macierzystego wydziału byłaby czymś niebywałym. Po latach ten destrukcyjny pomysł został zarzucony, chyba w trakcie kadencji kolejnego Rektora Profesora T. Wilczoka. Niemniej problem braku nowoczesnego szpitala klinicznego był nadal aktualny i wymagał podjęcia skutecznych działań by móc kontynuować kształcenie na wydziale lekarskim.

W 2006 lub 2007 roku była szansa na uzyskanie rządowego finansowania budowy całkiem nowego szpitala klinicznego w Zabrzu. Wówczas kończyła się budowa szpitali w Łodzi i Wrocławiu stąd pojawiły się pieniądze na budowę 3 nowych szpitali klinicznych w skali kraju. A właśnie wydział lekarski w Zabrzu takiego szpitala pilnie potrzebował, pojawiła się historyczna szansa na skok cywilizacyjny. Decyzja o budowie nowego szpitala należała do Rektora uczelni a tę funkcję pełniła wówczas Pani Profesor E. Małecka-Tendera. Pani Rektor przed podjęciem stosownej decyzji zwróciła się do Senatu w celu uzyskanie jego opinii. Stanowisko Senatu nie jest warunkiem niezbędnym, Rektor może sam taką decyzję podjąć niemniej dobre obyczaje akademickie skłaniają do uzyskiwania aprobaty najwyższego organu kolegialnego uczelni w tego rodzaju kluczowych sprawach. Wiem, że Pani Rektor przed posiedzeniem Senatu przeprowadziła w wieloma członkami Senatu indywidualne rozmowy nakłaniając ich do głosowania na „nie”. I tak się niestety stało, zaledwie 5 członków Senatu, w tym ówczesny Dziekan Profesor L. Poloński i przyszły Dziekan Profesor W. Król oraz piszący te słowa plus dwie inne osoby, których nazwisk nie pamiętam byli na „tak”. Pamiętam doskonale, że decyzja była potrzebna natychmiast i Pani Rektor bezpośrednio po posiedzeniu Senatu telefonicznie poinformowała Ministerstwo o braku zainteresowania uczelni budową nowego szpitala klinicznego.

Wiem, że odrzucenie oferty ministerialnej spotkało się z niedowierzaniem, wręcz zdumieniem w stolicy. Jak to możliwe; wydział pilnie potrzebuje nowego szpitala klinicznego a uczelnia mówi „nie”?!

W mojej ocenie przyczyną takiego obrotu sprawy były względy nie mające nic wspólnego z meritum. Gdyby udało się zbudować nowy szpital to Zabrze uzyskałoby „przewagę” nad Katowicami. Partykularne ambicje wzięły górę, nie można było dopuścić do powstania nowego szpitala a działania Pani Rektor niestety okazały się skuteczne. Przysłowiowym „listkiem figowym” była decyzja Senatu, skoro ten najwyższy organ kolegialny uczelni odrzucił ofertę finansowania to Pani Rektor była pozornie zobowiązana do uszanowania tej decyzji. Tak oczywiście nie było, głos Senatu jest doradczy, ostateczna decyzja należy do Rektora.

Dziś, z perspektywy tylu lat widać jasno jak szkodliwe były działania Rektor Małeckiej-Tendery. Baza kliniczna wydziału w Zabrzu nie zmieniła się, nadal nie mamy nowoczesnego szpital na miarę potrzeb i oczekiwań.

I w ten sposób ogromna szansa na skok cywilizacyjny została zaprzepaszczona.

Przed dwoma laty doszło do porozumienia władz Zabrza i władz uczelni i przekazano nam ogromny teren pod budowę nowego szpitala w Rokitnicy. To był dobry prognostyk na przyszłość, co prawda do powstania szpitala droga była daleka, ale pierwszy krok został zrobiony. Oczywiście należało uzyskać wsparcie finansowe państwa co nie jest łatwe.

Ta lokalizacja była wymarzona, szpital kliniczny zaraz obok kampusu w kolebce uczelni w Rokitnicy. Dziś jesteśmy świadkami kolejnej odsłony tego serialu, widzimy całkiem nową koncepcję. Czy się uda ją zrealizować czas pokaże, oczywiście lepiej mieć szpital w Gliwicach niż w ogóle go nie mieć choć z pewnością lokalizacja w Rokitnicy była lepsza z punktu widzenia integralności uczelni.

Wczoraj w rozmowie ze znajomą lekarką usłyszałem od niej, że otrzymała do weryfikacji dane dotyczące wykształcenia medycznego 15 lekrzy ubiegających się o nostryfikację dyplomu lekarskiego w Polsce. Zgodnie z relacją to uciążliwa praca, wymagająca dużej uwagi i nakładu czasu. Czy na pewno proces oceny takich osób gwarantuje weryfikację ich poziomu przygotowania zawodowego? Mam w tej kwestii spore wątpliwości. Jeśli dodamy do powyższych informacji dwie inne: sprowadzenie LEK-u do formalności wobec wprowadzenia tzw. bazy pytań co spowodowało, że zdawalność jest bliska 100% i ten egzamin nie jest żadną weryfikacją wiedzy oraz powstanie dziesiątów nowych wydziałów lekarskiech nie gwarantujacych utrzymania poziomu dydaktyki to mamy ponury obraz przyszłości polskiej medycyny. W mojej ocenie słowo: KATASTROFA właściwie oddaje stan rzeczy. Na marginesie, znajoma lekarka za swoją pracę nie otrzymuje żadnego wynagrodzenia, a przecież za nostryfikację pobiera się spore pieniądze.

Dwuetapowa procedura lekarskiego egzaminu końcowego – w pierwszej części dotycząca teorii i nauk przedklicznicznych, w której egzaminowana osoba musi odpowiedzieć na minimum 85 proc. pytań, w drugiej „weneckie lustro”. To propozycja prorektora do spraw nauki i współpracy z zagranicą Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Michała Nowickiego. Od 2020 r., aby zdać lekarski egzamin końcowy, trzeba udzielić jedynie 56 proc. poprawnych odpowiedzi – 70 proc. pytań pochodzi z jawnej bazy. Przystępujący do testu uczą się zatem na pamięć rozwiązań i uzyskują pozytywny wynik. We wrześniu 2023 r. 99,22 proc. egzaminowanych uzyskało pozytywny wynik. Taki wysoki odsetek zdających to nic szczególnego w ostatnich latach: w lutym 2021 r. było to 98,3 proc. we wrześniu 2021 r. – 97,79 proc., w lutym 2022 r. – 97,45 proc., we wrześniu 2022 r. – 98,83 proc., w lutym 2023 r. – 97,10 proc., we wrześniu 2023 r. – 99,22 proc., w lutym 2024 r. – 97,86 proc. Wcześniej było zdecydowanie gorzej – we wrześniu 2020 r. wskaźnik wyniósł 76,96 proc. LEK nie jak egzamin – a więc co z nim? LEK nie jak egzamin – a więc co z nim?– Lekarski egzmian końcowy w obecnej formie to nie jest egzamin, a jedynie pewna weryfikacja umiejętności nauczenia się na pamięć – mówi „Menedżerowi Zdrowia” wiceminister Marek Kos. Propozycja eksperta Co zatem zrobić, aby LEK był rzetelnym sprawdzeniem wiedzy i umiejętności zdających? Swoją propozycję w „Menedżerze Zdrowia” przedstawia prorektor do spraw nauki i współpracy z zagranicą Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Michał Nowicki. – Tworzenie baz pytań nie jest niczym nagannym. To dobry sposób na indywidualne zweryfikowanie, czego się nauczyliśmy. Sprawdzenie, jakie treści już się opanowało, a z czym mamy jeszcze problem. Wprowadzanie ogólnie dostępnych pytań do państwowego egzaminu jest już jednak problematyczne – mówi ekspert, podkreślając, że ocenę takiego postępowania ułatwia analiza intencji decydentów, którzy taką decyzję podjęli. Produkcja lekarzy-rzemieślników ► Produkcja lekarzy-rzemieślników – Wszyscy chcielibyśmy, aby lekarzy było więcej. Ale jak to zrobić? Najprostsza odpowiedź, czyli zwiększenie liczby studentów medycyny, nie powinna nas satysfakcjonować – twierdzi prof. Michał Nowicki. – Jedną z pobudek, które przyczyniły się do zmiany trybu lekarskiego egzaminu końcowego w 2020 r., była chęć szybkiego „wyprodukowania” lekarzy przez rząd Prawa i Sprawiedliwości. W myśl zasady – nieważna jest jakość, liczy się liczba. Ważne, abyśmy dobrze wypadali we wskaźnikach i mogli pochwalić się odwróceniem negatywnych tendencji społecznych. Być może miał to być również ukłon w stronę szybko powstających szkół kształcących przyszłych lekarzy. Pamięciowe opanowanie bazy dawało im bowiem przepustkę do wykonywania zawodu lekarza. A to, w jaki sposób ten zawód będzie wykonywany, nikogo już specjalnie nie interesowało – a zawód lekarza albo lekarza dentysty to zawód zaufania społecznego. Wymaga umiejętności łączenia wiedzy i doświadczenia ze szczególnymi kompetencjami społecznymi. Nie wystarczy wypisać recepty. Trzeba jeszcze odpowiednio się z pacjentem komunikować, wyjaśnić podstawy choroby, omówić założenia profilaktyki, odpowiedzieć na pytania – wyjaśnia Michał Nowicki. Profesor sugeruje, abyśmy spojrzeli na Stany Zjednoczone. Dwuetapowa procedura Jego pomysł na lekarski egzamin końcowy to dwuetapowa procedura w dużym stopniu oparta na doświadczeniach zza oceanu. – W pierwszym etapie osoba podchodząca do lekarskiego egzaminu końcowego otrzymuje dwie pule pytań. Pierwsza z nich dotyczy teorii i nauk przedklicznicznych. Egzaminowana osoba musi odpowiedzieć na minimum 85 proc. pytań. Nie mam nic przeciwko temu, aby trzy czwarte z nich stanowiły pytania z bazy. Umiejętność zapamiętywania jest bowiem ważną kompetencją lekarską. Do drugiej puli pytań mogłyby przejść wyłącznie te osoby, które udzieliły wymagane minimum poprawnych odpowiedzi. Pytania z niej dotyczyłyby sprawdzenia umiejętności wykorzystania wiedzy w sytuacjach klinicznych. W tej części nie powinno już być pytań z bazy. Dlaczego? Ponieważ mnogość i niejednorodność sytuacji klinicznych jest tak duża, że bez obaw o zwiększający się z roku na rok stopień skomplikowania pytań można je tworzyć praktycznie bez końca. Oczywiście próg zdawalności tej części nie powinien być niższy niż 60 proc. – opisuje w „Menedżerze Zdrowia”. A drugi etap? – Mając pełną świadomość tego, jak trudne jest to zadanie, powinniśmy przetestować w ośrodkach symulacji medycznej z symulowanymi pacjentami kompetencje komunikacyjne, znajomość procedur, kulturę osobistą oraz umiejętność stawiania rozpoznania. Po drugiej stronie tego swoistego „weneckiego lustra” powinni być obecni nie tylko lekarze, ale również psychologowie – sugeruje. – Jestem przekonany, że działanie takie w kompleksowy sposób zweryfikowałoby zdobytą przez adeptów sztuki lekarskiej wiedzę. A być może pozwoliłoby również rozpoznać te osoby, które zawodu lekarskiego – z różnych przyczyn – nigdy nie powinny wykonywać – podsumowuje.

14 sierpnia filia SUM w Bielsku-Białej otrzymała akredytację Państwowej Komisji Akredytacyjnej. To dobra wiadomość!

Od jakiegoś czasu docierały informacje medialne o programie dotacji na rowery elektryczne. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej zamierza na ten cel przeznaczyć 300 mln złotych co ma pozwolić na zakup co najmniej 46667 rowerów. Maksymalna kwota dotacji ma wynieść 5000 zł i 9000 zł na rowery towarowe. Autorzy zachwalają korzyści z tego programu i wskazują, że podobne dotacje są przyznawane w innych krajach. To model oparty na unijnej wierze w moc regulacji wszystkich sfer życia. Biurokratyczne idee mają zastąpić zwykłe mechanizmy znane od wieków. Wiara w moc naśladowania obcych wzorów, nawet tych najbardziej bezsensownych, jest druzgocąca. Czy naprawdę musimy iść tym tropem? Czy dotowanie pojazdow określanym mianem "rower elektryczny" poprawią stan ekologii? Czy takie pojazdy poprawią zdrowotność Polek i Polaków? Nie sądzę, raczej wskazują ścieżkę jak lekko przejść przez życie. A teraz państwo wyciąga pomocną dłoń, coś pięknego! Oczywiście, jest pewna grupa osób mająca znaczne ograniczenia sprawności, dla których taki pojazd jest faktycznie pomocny. Ale z mojej obserwacji (robię rocznie co najmniej 5000 km na rowerze) znakomita większość użytkowników tych pojazdów rowero-podobnych to młodzi, w pełni sprawni ludzie...O tempora, o mores!

W tym tygodniu opinia publiczna w Polsce została zaalarmowana na skutek zmian na wystawie głównej w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Z tej wystawy znienacka usunięto portrety rtm. Witolda Pileckiego, o. Maksymiliana Kolbego i wielkoformatową fotografię rodziny Ulmów. Ta niebywała decyzja będąca wyrazem wrogości wobec najnowszej historii Polski i negacji doniosłej roli jaką odegrali wymienieni ludzie, bohaterowie naszych czasów spowodowała liczne protesty. Sądzę, że szybko dojdzie do przywrócenia stanu wyjściowego. Niemniej warto postawić pytanie: dlaczego w ogóle doszło do takiej sytuacji, jak są możliwe takie działania? W mojej ocenie osoba odpowiedzialna za funkcjonowanie tego muzeum (Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego?) w trybie natychmiastowym powinien dokonać analizy tych bulwersujących zdarzeń i podjąć stosowne kroki=usunięcia osób, które podjęły tę haniebną decyzję z grona kierownictwa muzeum.

Zasady etyki lekarskiej to podstawa naszego zawodu. To fundament, opoka, bez której nie ma mowy o utrzymaniu jakości opieki lekarskiej. Niestety, znanych jest wiele przykładów gdy w imię fałszywie rozumianej solidarności zawodowej lekarze utrudniali ukaranie innych lekarzy, którzy ewidentnie sprzeniewierzyli się zasadom etycznym. Dziś stawiam pytanie czy studenci medycyny i stomatologii powinni być objęci tymi samymi krteriami co lekarze? Piszę o tym nie bez kozery bo w czasie egzaminu na wydziale stomatologii doszło do próby oszustwa i egzamin został unieważniony. De facto cały rok został ukarany za nieuczciwość pojedynczych osób. Jaka powinna być kara po starannym ustaleniu faktów? W mojej ocenie taka osoba (lub osoby) powinna być relegowana ze studiów w trybie natychmiastowym. I nie ma znaczenia, że to był ostatni egzamin w czasie studiów. Nie ma miejsca dla oszustów w gronie lekarzy, a student prezentujący taką postawę najpewniej nie będzie przestrzegał elementarnych zasad etycznych w pracy zawodowej. Tu powinny zapaść czytelne, jednoznaczne decyzje władz uczelni. To ma być jasny sygnał dla innych chętnych do tego rodzaju oszustwa, że kara będzie surowa i nieuchronna.

Rozważając różne aspekty funkcjonowania systemu polskiej nauki nie sposób pominąć kwestii finansowych. Bez środków finansowych na badania nauka nie może istnieć. Co więcej, postęp nauki wymaga coraz większych środków na badania. Oczywiście, same pieniądze nic nie znaczą, najważniejsi są ludzie, ambitni badacze gotowi na podjęcie każdego wyzwania. A kto jest motorem postępu, kto wykonuje mrówczą pracę "u podstaw"? Tę rolę pełnią młodzi ludzie, to esencja nauki i nadzieja na przyszłość. Jest oczywiste, że wiodąca rola w kreowaniu nauki, w wytyczaniu kierunków rozwoju przypada liderom nauki, doświadczonym badaczom, profesorom, kierownikom katedr i zespołów badawczych. Młodzi badacze zasługują na wszelkie wsparcie i pomoc. W tym celu są rozpisywane także konkursy dedykowane specjalnie dla tej grupy badaczy. Jednym z nich był projekt Sonata, w ramach którego o finansowanie projektu badawczego mogły ubiegać się osoby posiadające stopień doktora, uzyskany w okresie od 2 do 7 lat przed rokiem wystąpienia z wnioskiem. Czyli to ścieżka dla młodych naukowców, już z pewnym dorobkiem i dalszymi planami rozwoju. W ostatnim konkursie 7 (słownie siedem!) wniosków w skali kraju uzyskało finansowanie. To wygląda na niesmaczny żart, jak ma wyglądać rozwój młodych ludzi przy takim niskim poziomie finansowania?! To raczej ścieżka prowadząca do zniechęcenia o aplikowanie o granty badawcze. W mojej ocenie to sytuacja skandaliczna, nie do zaakceptowania. Wymagania tak, możliwości nie! To droga donikąd..

Praca pracowników naukowo-dydaktycznych podlega sysytematycznej ocenie a suma indywidualnych dorobków pracowników składa się na ocenę całej uczelni. Uzyskana kategoria ma istotny wpływ na wiele możliwości funkcjowoania każdej szkoły wyższej, także w zakresie finansowania. Stąd tak ważna jest aktywność i jakość pracy naukowej każego z nas. W maju br. Rada Dziedziny SUM określiła rekomendacje dotyczące minimalnego dorobku wyrażanego punktacją ministerialną w okresie 2 lat. Ten minimalny dorobek dla asystenta, adiunkta i profesora wynosi odpowiednio 80, 100 i 120 punktów. W mojej ocenie to bardzo niski próg wymagań. Zaproponowane wymagania to zaledwie 1-2 publikacje w zależności od punktacji pisma w okresie 2 lat!Trudno będzie uzyskać naszej uczelni kategorię A przy tak niskim poziomie wymagań dotyczących jakości pracy naukowej.

Dziś brałem udział jako juror w konferencji studenckiej w Katowicach. Jestem pod wrażeniem poziomu merytorycznego i zaangażowania prelegentów, którzy w rozprezentowali różne polskie i zagraniczne uczelnie medyczne. Co prawda nie jestem zwolennikiem systemu zdalnego ale czasem trudno oczekiwać osobistej obecności. Niemniej niektórzy autorzy np. z Wrocławia lub Krakowa przybyli osobiście. Oby pasja i ambicje nie opuściły młodych adeptów nauki! Powodzenia!

Ostatnie dni przebiegają pod znakiem ucieczki z kraju sędziego Szmydta. Wolałbym określenie: byłego sędziego, zdrajcy i renegata, persony na grata w Polsce. Najbardziej zdumiewający jest fakt iż taki człowiek, jawnie działający na szkodę Polski nie może zostać w trybie natychmistowym pozbawionym stanowiska i dochodów. Ale także inna sprawa jest dla mnie bulwersująca. Media informują, że pensja tego zdrajcy wynosi brutto ponad 24.000 zł! I ta pensja nadal nie jest zablokowana. To pokazuje dysproporcję w odniesieniu do pensji profesora. Ta, nawet po tegorocznej podwyżce jest co najmniej dwa razy niższa niż wynagrodzenie tego sędziego. To najlepszy dowód jak nisko w hierarchi społecznej znajduje się polska nauka. Jestem przekonany, że wysiłek niezbędny do uzyskania tytułu naukowego jest znacząco większy niż spełnienie wymagań stawianych sędziemu. I nie idzie tylko o samą wysokość wynagrodzenia, tu można dyskutować i być może po prostu wynagrodzenie sędziego jest o wiele za wysokie? Cokolwiek by nie powiedzieć, zestawienie dochodów jest szokujące.

Wreszcie otrzymaliśmy pobory za pracę w uczelni wg nowych stawek. Wg otrzymanej informacji wyrównanie od stycznia zostanie wypłacone w czerwcu. To są dobre informacje niemniej tak naprawdę z punktu widzenia systemu to nic nie zmieni. Nie chodzi przecież tylko o pieniądze, nauka i uniwerytety to coś znacznie ważniejszego. To podstawa rozwoju państwa chcącego aspirować do miana globalnego lub przynajmniej europejskiego lidera. Same pieniądze nie kreują sukcesu i postępu. Atrofię polskich uczelni widać aż za bardzo wyraźnie. Niby wszystko się toczy swoim torem, prowadzamy zajęcia dydatktyczne, realizujemy badania naukowe, piszemy publikacje. Ale gdzie jest twórczy ferment, gdzie dyskusje, gdzie pasja i "dążenie do gwiazd"? Co najgorsze, w ogóle nie widać symptomów świadomości potrzeby dokonania skoku jakościowego. Nie widać żadnych sygnałów chęci stworzenia modelu konkurencyjnego promującego liderów nauki. Rządzący o tym nie mówią i nie są mi znane żadne działania w naszym akademickim środowisku mogące świadczyć o zrozumieniu potrzeby gruntownych zmian systemowych. Także w świadomości społecznej taka potrzeba nie jest uświadamiana. By móc rzeczywiście wprząc naukę w podstawy rozwoju państwa są niezbędne zmiany nie tylko w uniwersytetach, to znacznie szerszy problem. To cała gama działań obejmujących wiele obszarów funkcjonowania państwa. Same badania, nawet najlepsze publikacje nic nie dadzą jeśli pozostaną na półkach bibliotecznych lub w zbiorach elektronicznych. Mam w tej mierze bardzo pesymistyczne własne doświadczenia gdyż od pewnego czasu zderzam się z murem niechęci w gremiach osób, które powinny być zainteresowane by wyniki moich badań wykorzystać z korzyścią społeczną. Nie będę dziś tego szczegółowo przedstawiał, gdyż nadzieja jeszcze nie umarła ale jeśli ostatecznie doznam smaku porażki opiszę tę historię będącą stygmatem naszych czasów...

Wczoraj odbył się kolejny wykład na forum Wszechnicy Polskiej Akademii Umiejętności w Gliwicach. Jak zwykle spotkanie miało miejsce w willi Caro, w siedzibie Muzeum w Gliwicach. Wykład wygłosił znany historyk, autor Dziejów Polski i wybitny znawca stosunków polsko-rosyjskich, prof. Andrzej Nowak z Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tytuł wykładu: Patriotyzm polski i modernizacja. Profesor zabrał licznie zebranych słuchaczy na przeląd polskich dziejów w tysiącleciu od pierwszych Piastów aż do współczesności. Dylemat, poruszony problem czyli jak pogodzić potrzebę lokalnego, polskiego patriotyzmu z oczywistą potrzebą wprowadzania koniecznych reform by kraj nadążał za wyzwaniani czasu. Profesor ze swadą i znakomitym znawstwem materii historycznej trafnie w czasie godzinnego wykładu przekazał obecnym swą myśl przewodnią. Ponurym mememto opisanym przez Profesora były wieki polskiej historii gdy kraj nie nadażął za światem i na długie 123 lata Polskę wymazano z mapy Europy i świata. Po wykładzie była dyskusja i zadałem pytanie wykładowcy o - moim zdaniem kluczową - rolę świata uniwersyteckiego dla rozwoju państwa. Profesor się zgodził, że rola środowiska naukowgo jest niezmiernie ważna by Polska mogła zaliczać się do światowych liderów niemniej trudno oczekiwać diagnozy jakie kroki miałyby dokonać takiej zmiany. Piszę na blogu z natury zogniskowanym na problemach polskiego świata akademickiego o tym interesującym spotkaniu bo ten świat zamarł, prawie całkowicie objął go marazm i atrofia. Nie ma spotkań, nie ma dyskusji; jak zatem mamy, jako środowisko stanowić motor postępu i rozwoju? Na moim blogu poruszałem te kwestie wielokrotnie ale dziś, na kolejnym zakręcie historii (albo raczej polityki a polityka to przecież historia odbywająca się tu i teraz na naszych oczach) Polska stoi przed niezwykłym wzywaniem modernizacji. Znaleźliśmy się między szaleństwem europejskich (brukselskich) "reformatorow" a agresją wschodniego sąsiada, Rosją. Szybkie decyzje podejmowane Polsce mogą ocalić nas od katastrofy. Miejmy nadzieję, że sojusze nie zawiodą, ale musimy sami jaki kraj prowadzić spójną, zgodną politykę wewnętrzną, politykę reform wzmacniających kraj i wzmacniających polskie więzi społeczne, wzmacniające polski patriotyzm. To warunek przetrwania, patriotyzm wcale nie jest sprzeczny z modernizacją. A ta w moim najgłębszym przekonaniu nie uda się bez wiodącego udziału środowiska uniwersyteckiego...

Od lutego wiadomo, że sfera budżetowa otrzyma podwyżki ale jak dotąd nie dotyczy to uczelni medycznych. Według posiadanej wiedzy wiąże się to z brakiem odpowiedniej decyzji ze strony Pani Minister Zdrowia. Czy to niekompetencja, bałagan czy celowe działanie nie wiem jednak niezależnie od przyczny tego stanu rzeczy określenie "skandal" chyba jest łagodne...

Pracownicy zatrudnieni w sferze budżetowej mieli otrzymacć podwyżke płac. Warto podkreślić-pierwszą od wielu lat. I otrzymali ją. Także pracownicy polskich uczelni zanotowali większe przelewy. Ale nie dotyczy to pracowników uczelni medycznych, wg uzyskanej informacji wciąż nie dopełniono jakichś procedur w Ministerstwie Zdrowia. To nie jest w porządku, czyżby Polska nadal istniała tylko teoretycznie?!

Dziękuję za ważny komnentarz do poprzedniego tekstu. Niestety obawiam się, że bieg spraw w Europie nie jest przypadkowy. Precyzjnie planowana ingerencja w wielu ważnych obszarów jaką prowadzi od zawsze Rosja to fakt nie zaprzeczalny. To nie tylko zwykła działalność szpiegowska. Wydaje się, że najważniejsze są innego rozdaju działania wpływające na decyzje w Europie. Tu Rosja kontynuuje model realizacji swych impererialnych interesów znany od co najmniej stulecia. Polecam książkę autorstwa Wołkowa "Montaż". To opowieść o szpiegu, który pod ukryciem latami czekał na swój czas by podjąć działania. Gdy w istocie interesy obcego mocarstwa reprezentuje ktoś znaczący, autorytet, lider społeczny to takie działania są najbardziej szkodliwe i niebezpieczne. Taki człowiek to ukryty agent wpływu. Chyba najbardziej spektakularnym przykładem skuteczności rosyjskiej infiltracji była porażka dotycząca gazu łupkowego. Polskimi rękami, rękami "pożytecznych idiotów" straciliśmy być może ostatnią szansę na prawdziwe gwarancje bezpieczeństwa. Gdyby jak przewidywano USA zainwestowały w Polsce 100 miliardów dolarów to parasol bezpieczeństwa byłby pewny na 100%...

Tę być może nieco bulwersującą tezę stawiam po rozmowie z pewnym profesorem polskiej uczelni medycznej. Był on jednym z wnioskodawców międzynarodowej grupy badaczy aplikujących a duży grant naukowy. Wniosek upadł bo nie zachowano tzw. parytetu płci i w zespole było za mało kobiet. Proszę się chwilę zastanowić, jedyną przesłanką odmowy dla uzyskania finansowania był argument niemający żadnego naukowego uzasadnienia. Jeśli tak wygląda współczesna europejska cywilizacja biada nam. Zamiast rozwoju mamy prymat absurdalnych zasad, bezsensownych i szkodliwych mrzonek snutych przez "liderów" naszej cywilizacji. Rozejrzyjmy się wokół, wojna u bram Europy a na europejskich salonach królują jałowe, nic nie wnoszące dyskusje. Potężne Cesarstwo Rzymskie pokonały germańskie hordy. A jak wiadomo, historia lubi się powtarzać..

Podwyżki dla nauczycieli akademickich – rozporządzenie podpisane

Pewien Czytelnik bloga zwrócił mi uwagę na pewne ważne kwestie dotyczące problemu kształcenia lekarzy poruszonego w tekście z 17 lutego. Jak wiemy każdy wydział musi spełniać określone wymogi  formalne stawiane przez Ministra Nauki i Państwową Komisję Akredytacyjną. Niemniej otwarte pozostaje pytanie czy na pewno uzyskanie akceptacji gwarantuje odpowiedni poziom dydaktyki? Nie sądzę by to był automatyczny proces. Można sobie wyobrazić nowy wydział lekarski, nawet bez akredytacji, który realizuje solidnie proces dydaktyczny. I odwrotnie, nawet na wydziałach w  renomowanych uczelniach nie ma gwarancji jakości.

Należy także brać pod uwagę realia społeczne, które wpływają na codzienne życie, także to uniwersyteckie. Po pierwsze należy brać pod uwagę wpływ okresu pandemii na proces uzyskiwania wiedzy; w mojej ocenie negatywny. Po drugie, aktualni studenci to przedstawiciele tzw. pokolenia Z różniącego się pod wieloma względami od wcześniejszych roczników.

Zatem należy koniecznie zwrócić uwagę na ocenę końcową wyników nauczania stąd kluczowa rola przypada egzaminowi LEK. Jego aktualny kształt musi być jak najszybciej zmieniony gdyż nie gwarantuje, że osoby wkraczające do zawodu będą do tej misji odpowiednio przygotowane. Lepiej na tym etapie nie dopuścić do zawodu osoby doń nieprzygotowane by uniknąć kosztu społecznego, który będą płacić przyszłe pokolenia.  

 Od wielu lat w kraju odczuwamy brak lekarzy. Ten stan wynika to najpewniej z wielu przyczyn, w tym emigracji lekarzy, ciągłego zwiększania czasu potrzebnego na mnożone obowiązki biurokratyczne oraz zbyt małą liczbę studentów medycyny. Sądzę, że niebagatelną rolę odgrywa także niechęć młodego pokolenia do podejmowania zatrudnienia np. w chirurgii czy ginekologii z położnictwem gdyż te specjalizacje wiążą się z dużym stresem, dyżurami i poważną odpowiedzialnością. W modzie są raczej specjalizacje o mniejszym ryzyku zawodowym i dające wyższe dochody. Skoro jest brak lekarzy najprostszym rozwiązaniem jest zwiększenie liczby studiujących. Ten trend obserwujemy od kilkunastu lat. Początkowo nowe wydziały lekarskie powstawały na bazie już istniejących uniwersytetów w Olsztynie, Rzeszowie, Opolu, Kielcach i Zielonej Górze. Wówczas dla nas, pracowników już istniejących uczelni medycznych idea tworzenia nowych wydziałów lekarskich wydawała się błędna, nie wierzyliśmy, że da się realizować proces dydaktyczny na dobrym poziomie. Ale życie nas zaskoczyło i niebawem zaczęły powstawać liczne nowe "uczelnie" (?) medyczne kształcące lekarzy. Takich wydziałów jest dziś kilkadziesiąt. Czy są one w stanie prowadzić porządne nauczanie medycyny? Czy dysponują bazą materialną, czy mają doświadczoną kadrę dydaktyczną? Wiele, bardzo wiele informacji jakie napływają z kraju wskazuje, że nowe wydziały wielokrotnie nie spełniają elementarnych wymogów. Co więcej, 10 nowo powołanych wydziałów nie uzyskało akredytacji a mimo to prowadzi proces dydaktyczny. Minister Nauki Dariusz Wieczorek niedawno zapowiedział, że te wydziały by móc nadal funkcjonować muszą uzyskać akredytację a jeśli jej nie uzyskają zostaną rozwiązane a studenci zostaną przesunięci do innych uczelni. To ważna deklaracja, czas pokaże jak się potoczą dalsze losy tych wydziałów. Niemniej problem jakości procesu dydaktycznego nie zniknie nawet gdyby wszystkie nowe wydziały spełniły wymogi formalne. Na łamach Gazety Lekarskiej organu Naczelnej Rady Lekarskiej i Pro Medico miesięcznika śląskiego oddziału samorządu lekarskiego podały słowa zaniepokojenia dotyczące prawidłowości procesu dydaktycznego. A stawka jest wysoka: jakość polskiej medycyny w przyszłości. Nie ma mowy by zachować odpowiedni poziom opieki lekarskiej jeśli absolwenci nie uzyskają niezbędnej wiedzy. I tu w mojej ocenie dochodzimy do istoty problemu, działań, które mogą zapewnić dobry poziom opieki zdrowotnej. By móc rozpocząć pracę zawodową trzeba zdać egzamin końcowy tzw. LEK. Wyniki tego egzaminu decydują także o możliwości aplikowania o najbardziej oblegane specjalizacje. Od jakiegoś czasu LEK w znacznym stopniu opiera na pytaniach z tzw. bazy. Oznacza to, że w zasadzie każdy absolwent wydziału lekarskiego zostaje dopuszczony do zawodu. To musi ulec zmianie a egzamin końcowy musi odzwierciedlać rzeczywistą wiedzę bez stosowania pytań z bazy. Oczywiście niezbędnym czynnikiem zapewniającym wiarygodną ocenę poziomu wiedzy jest nadzór w czasie trwania egzaminu by nie dochodziło do nieuczciwych praktyk ściągania przy pomocy coraz doskonalszych metod. 

W mojej ocenie tylko rygorystyczny model LEK-u, oparty na opisanych zasadach daje szanse by osoby dopuszczone do uprawiania zawodu naprawdę na to zasługiwały. To fundamentalna kwestia, to kwestia odpowiedzialności za zdrowie przyszłych pokoleń Polek i Polaków.

 Mamy to! Tak można powiedzieć po podpisaniu budżetu przez Prezydenta RP Andrzeja Dudę. Dla milionów pracowników systemu edukacji, w tym także nas, pracowników szkół wyższych oznacza to iż otrzymamy obiecane podwyżki wynagrodzeń. Dodajmy, wynagrodzeń, które nie były podwyższane od lat. W świetle lewicowej, wręcz populistycznej polityki stałego, szybkiego i nieuzasadnionego względami rozwoju gospodarczego podnoszenia płacy minimalnej nawet planowany wzrost o 30% nie spowoduje istotnej zmiany stanu rzeczy. Jeśli dziś asystent ma pensję na poziomie pani z kasy sklepowej  to wzrost o 30% nie spowoduje nagłej, rzeczywistej zmiany jakościowej i napływu do polskich uczelni młodych, ambitnych ludzi. Skupienie się na aspekcie płacowym wręcz zamazuje rzeczywistość i odwraca uwagę od istoty rzeczy. Nie ma żadnych oznak by miał rozpocząć się proces prawdziwych zmian jakościowych w polskim systemie edukacji. A bez tego procesu, który z oczywistych względów musi być rozłożony na lata i realizowany etapowo sama podwyżka płac nic nie da. Edukacja nie ma barw partyjnych, nauka nie zależy od ideologii takiej lub innej. A wiadomo nie od dziś, że każda złotówka włożona w naukę zwraca się podwójnie. Czy rządzący Polską od 1989 roku tego nie wiedzą? Chyba jednak nie...A my, jako środowisko nie potrafimy (nie chcemy?!) wziąć spraw w swoje ręce by wywrzeć presję pro-rozwojową na klasę polityczną. Podsumowując, nic się nie zmieni, nie widać światełka w tunelu...

Mamy tylko dobrą informację dotyczącą nowych wydziałów lekarskich, które powstawały w ostatnim czasie w ekspresowym tempie. Wg doniesień medialnych 8 spośród nich nie uzyskało akredytacji i jeśli jej nie uzyskają w krótkim czasie mają zostać zlikwidowane. To krok w dobrym kierunku ale to tylko naprawa wcześniejszych działań rządu a nie myślenie w kategoriach rozwojowych. Czy na pewno kształcenie studentów na nowych wydziałach lekarskich, które powstały w miejscach bez żadnej tradycji akademickiej gwarantuje oczekiwany poziom? I na koniec uwaga ogólna dotycząca modelu cywilizacyjnego Polski. W moim głębokim przekonaniu trwałym fundamentem rozwoju powinien być model postaw społecznych nakierowany na aktywność, inwencję i przedsiębiorczość. Jeśli idziemy w kierunku państwa socjalnego (tak naprawdę już nim jesteśmy), w którym każdemu obywatelowi się po prostu należy pewne minimum to po co się starać, rozwijać i szukać swego miejsca na ziemi?! Sytuacja w systemie edukacji jest emanacją tego szkodliwego modelu państwa, państwa, które odwróciło się od aktywnej, wykształconej i ambitnej części swych obywateli... 

 Coraz trudniej nadążyć za bieżącymi wydarzeniami na polskiej scenie politycznej. Niezależnie od osobistych poglądów jeden fakt jest niepodważalny: nie da się spokojnie pracować w sferze nauki. Tu niezbędna jest stabilna i przewidywalna przyszłość. A o nauce słychać niewiele co zresztą nie dziwi. Za miedzą wojna, jałowe dyskusje w Europie, wojna Bliskim Wschodzie, konflikt na Morzu Czerwonym, ciemne chmury na Tajwanem, bramy Europy szturmują masowo mieszkańcy z całego świata a w kraju spory, które już dawno przekroczyły granice normalności. Echa niesławnych słów w polskiej historii "Liberum veto" znów pojawiły się...  Może ktoś czytający te słowa nadeśle swój optymistyczny komentarz, może ktoś widzi przysłowiowe "światełko w tunelu"? 

Od pewnego czasu obserwujemy w Polsce wydarzenia bez precedensu, przynajmniej z perspektywy IV RP od 1989 roku. Należy jasno stwierdzić; obywatele kraju obserwują scenę polityczną z coraz większym niepokojem, ba, chyba nawet przerażeniem. Śmiem sądzić, że te uczucia dotyczą wszystkich myślących ludzi niezależnie od poglądów politycznych. Pewne granice już zostały przekroczone i bynajmniej nie widać końca eskalacji. Niejednokrotnie w naszej historii na jej ostrych zakrętach głos zabierały elity intelektualne kraju. Takie stanowiska czy apele były np. autorstwa Kościoła lub grup intelektualistów w latach 60-tych i 70-tych. To był zawsze ważny głos, głos wzywający do umiaru, dialogu, kompromisu.

Jestem głęboko przekonany, że dziś jest taki właśnie moment, chwila gdy jeszcze nie jest za późno na cofnięcie się o krok. 

Jeśli w Polsce mamy jeszcze grupę ludzi mogących aspirować do miana elity intelektualnej to ten głos musi jak najszybciej dotrzeć do opinii publicznej oraz klasy politycznej. 

Gdzie jest ta elita, gdzie jej głos i mądrość? 

Czekamy na jej stanowisko.

Nim to nastąpi w moim własnym imieniu wzywam do rozpoczęcia dialogu i uporządkowania naszych polskich spraw. Najwyższy czas na opamiętanie, na diametralną zmianę biegu polskich spraw. W imię szeroko rozumianego interesu narodowego i społecznego.

    

O słabościach polskiego systemu uniwersyteckiego pisałem dziesiątki razy i nie mam zamiaru wracać do wcześniejszych diagnoz. Dziś, na początku roku jest moment na zastanowienie się jak można rozpocząć proces koniecznych reform i jakie progowe warunki należy spełnić. Bez zgromadzenia różnego rodzaju danych, w pierwszej kolejności w szeroko rozumianych kręgach władzy oraz w środowisku naukowym trudno jest o jednoznaczne sugestie i rekomendacje. Oczywiście nie dysponuję takimi danymi i mogę tylko wyrazić moją osobistą, subiektywną opinię. 

W minionych latach blog był forum bardzo aktywnej dyskusji Czytelników i do jednego tekstu nadchodziło nieraz ponad 20 komentarzy. W ostatnich latach życie akademickie prawie zamarło, tzw. Konstytucja dla nauki i pandemia zrobiły swoje. Uczelnie stały się miejscem realizacji zaleceń różnych komisji i regulacji ustawowych. Miejsce dyskusji zajęły procedury i wszechobecna sprawozdawczość na żądanie różnych organów na poziomie uczelni, szpitala lub innych instytucji. Skutecznie została zniszczona tkanka akademicka i nie widać żadnych oznak by ta sytuacja miała się zmienić. Co więcej nie widać by nasze środowisko oczekiwało zmian i powrotu dawnych realiów. Z tych powodów mój blog choć działający inaczej niż we wcześniejszych latach ciągle jest forum dyskusji a do tekstów w ostatnim kwartale Czytelnicy nadesłali kilkanaście komentarzy. Może ta aktywność to prognostyk na rozpoczęcie szerokiej dyskusji o sprawach naszej Uczelni oraz szerzej o problematyce uniwersyteckiej co jest szczególnie ważne w okresie przed wyborem Rektora, które odbędą się w 2024 roku?

W tym tygodniu Rektor wręczał nagrody naukowe, dydaktyczne i organizacyjne. Od czasu piastowania funkcji Rektora przez Profesora Wilczoka nadano znaczenie tej uroczystości. Wcześniej po prostu otrzymwaliśmy nagrody, dyplomy i przelewy ale dopiero ten Rektor docenił fakt aktywności w pracy, przede wszystkim na polu pracy naukowej. Na nagrody przenacza się 2% funduszu płac i ta kwota wpływa na wysokość nagród. Oczywiście znaczenie ma także liczba osób nagrodzonych, im jest ich mniej tym wysokość nagród rośnie. Nadeszło kilka komentarzy Czytelników w tej sprawie. Nie dziwię się, że jest rozczarowanie wysokością nagród. Ale należy brać pod uwagę realia i niski, skandalicznie niski poziom finansowania nauki. Pisałem o tym wielokrotnie. 22 października zwróciłem uwagę na dysproporcję między wynagrodzeniami za pracę usługową i naukowo-dydaktyczną. To tłumaczy niskie nagrody. Gdyby wzrost nakładów na naukę był proporcjonalny do wzrostu nakładów w systemie opieki zdrowotnej to nasze płace a także nagrody byłyby dwukrotnie wyższe. Asystent otrzymywłby za swą pracę wynagrodzenie miesięczne 5000 złotych zamiast 2500 zł! A najniższa nagroda naukowa zamiast oscylować wokół 1000 zł wynosiłaby 2000 zł. Warto zwrócić uwagę, że nagrody II i I stopnia były znacznie wyższe. Nie wiem jakie były nagrody w pozostałych kategoriach (dydaktyczne i organizacyjne) ale wg przekazanych nam informacji stanowiły one około 30% ogólnej liczby nagród. Oczywiście można dyskutować jaka kategoria jest najważniejsza. W mojej ocenie praca naukowa zasługuje na największą uwagę bo pozycja uczelni w przeważającej mierze zależy od aktywności naukowej. Niemniej pozostałe obszary pracy w uczelni też mają znaczenie. Nigdy nie uda się znaleźć złotego środka, zawsze jest jakiś kompromis.